حضرت آیت الله العظمى موسوى اردبیلى، سحرگاه سیزدهم رجب 1344 ه ق، مقارن با سالروز میلاد امیرالمؤمنین علیه السلام و برابر با 8 بهمن 1304 ه ش در شهر اردبیل، در خانواده اى روحانى و تهى دست متولد شد.
آیت الله العظمى موسوى اردبیلى تحصیلات خود را در اوان کودکى و در سن شش سالگى با ورود به مکتب خانه آغاز کردند و قرآن کریم را فرا گرفته آنگاه کتاب هایى چون رساله عملیه، گلستان، تنبیه الغافلین، نصاب الصبیان، گلزار بهار، ابواب الجنان، مجالس المتقین، تاریخ معجم، درّه نادرى، تاریخ وصاف، حساب فارسى و برخى کتب دیگر را نزد معلمان خود آموخت.
در شرایط سخت، وی طلبگى را آغاز نمود و دروس جامع المقدمات، سیوطى، جامى، مطول، حاشیه ملاعبدالله، شمسیه، معالم و شرایع را به اتمام رساند.
آیت الله العظمى موسوى اردبیلى در رمضان المبارک 1322 ه ش تصمیم گرفتند به شهر مقدس قم مهاجرت نموده تحصیلات عالیه را در آن شهر مقدس ادامه دهند و در آخر همان ماه از اردبیل خارج و در نهم شوال وارد شهر مقدس قم شد.
مدت اقامت وی در شهر مقدس قم، سه سال و اندى به طول انجامید که در این مدت از محضر اساتید بزرگوارى همچون آیت الله العظمى سید محمّد رضا گلپایگانى، آیت الله العظمى حاج سید احمد خونسارى، آیت الله حاج شیخ مرتضى حائرى و آیت ا... سلطانى، آیت ا... حاج میرزا مهدى مازندرانى و آیت الله سید محمد حسین طباطبائى استفاده و کسب دانش نمود.
آیت الله العظمى موسوى اردبیلى به اتفاق سه نفر از فضلاى حوزه علمیه قم تصمیم گرفتند به نجف اشرف مهاجرت نمایند. با انصراف دو نفر از همراهان، ایشان با نفر سوم یعنى مرحوم شیخ ابوالفضل حلالزاده اردبیلى در 16 آبان 1324 ه ش برابر با اول ذى الحجه 1364 ه ق، از قم حرکت کرد.
آیت الله العظمى موسوى اردبیلى در مدت اقامت در نجف اشرف، نزد مرحوم آیت الله العظمى خوئى، مرحوم آیت الله العظمى حکیم، مرحوم آیت الله العظمى سید عبدالهادى شیرازى، مرحوم آیت الله العظمى میلانى و مرحوم آیت الله العظمى شیخ محمد کاظم شیرازى تحصیل نمود.
مدت اقامت معظم له در نجف اشرف هر چند نسبتا کوتاه بود و تنها قریب دو سال و اندى به طول انجامید زیرا اوضاع نابسامان عراق و نگرانى ناشى از بیمارى پدر موجب گردید معظم له، علیرغم میل باطنى ناچار به ترک عراق و عزیمت به ایران شود. حضرت آیت ا... العظمى موسوى اردبیلى پس از باگشت از عراق، در سال 1327 ه ش وارد قم شده در مدرسه فیضیه اقامت گزید.
پدر آیت الله العظمی موسوی اردبیلی مایل بود بقیه عمر خود را در نجف یا قم اقامت نماید و چون رفتن به نجف با خانواده ممکن نبود، به اتفاق به قم رفته منزل کوچک و محقرى تهیه کرده و در آنجا مشغول تدریس و تحصیل شدند. ادامه اقامت در قم براى پدر معظم له به دلیل شرائط سخت زندگى مقدور نشد؛ لذا به اردبیل بازگشته و در سال 1330 ه ش به رحمت خدا پیوست.
از وظایف اصلى روحانیت، ترویج و تبلیغ دین و احکام الهى در جهان است. علیرغم فشارها و تضییقاتى که حکومت وقت براى روحانیون بخصوص روحانیانى که دغدغه سیاست نیز داشتند اعمال مى کرد، معظم له پرداختن به امور تبلیغى را از اشتغالات اساسى خویش به شمار مى آوردند و از این رو در ایام تعطیلى دروس حوزوى، ایشان جهت تبلیغ به نقاط مختلف کشور سفر مى کرد.
آیت ا... العظمى موسوى اردبیلى در داستان کنگره جهانى پیمان صلح در زمان نخست وزیرى مصدق یکى از دستاندرکاران و گردانندگان مبارزه طلاب بود، از جانب آیت ا... العظمى بروجردى رحمه الله با ملک اسماعیلى دیدار کرد زیرا مصدق براى بررسى و آرام کردن اوضاع، ملک اسماعیلى را به عنوان نماینده خود خدمت آیت الله العظمى بروجردى رحمه الله فرستاد. و آنگاه در صحن مطهر حضرت معصومه علیهم السلام براى مردم سخنرانى کرده و پیام حضرت آیت ا... العظمى بروجردى رحمه الله را به مردم ابلاغ نمود.
کثرت فعالیت هاى علمى، تبلیغى، فرهنگى و سیاسى باعث گردید که در ماه رمضان سال 1338 ه" ش، ضعف و بیمارى بر ایشان غلبه یابد که پس از مراجعات مکرر به پزشکان، تغیر محل سکونت و کاستن از فشار کار به معظم له توصیه شد و در پى آن ناگزیر در سال 1339ه" ش به منظور گذراندن ایام تعطیلات تابستانى قم را به قصد اردبیل ترک کرد.
گسترش فعالیت هاى سیاسى معظم له در اردبیل، باعث شده بود که کنترل و نظارت دستگاه هاى امنیتى رژیم بسیار شدید شود تا جایى که بر اثر هجوم مکرر مأموران ساواک به منزل وی، هرگونه آسایش و امنیت حتّى در منزل نیز از معظم له سلب شود. در نتیجه وی ناچار شد نظر مشورتى حضرت امام رحمه الله را در مورد مهاجرت از اردبیل جویا شوند. امام خمینی(ره) نیز در پاسخ فرمودند:«ما صلاح نمى دانیم که آقایان شهرها را ترک کنند و به تهران یا قم بروند، ولى گویا وضع شما به گونه اى است که ناچارید مسافرت کنید. در عین حال خودتان بهتر مى دانید و مى توانید تصمیم مناسبترى بگیرید». پس از دریافت نظر امام که اتخاذ تصمیم مناسب را به وی واگذار کرده بودند، معظم له تصمیم گرفت که از اردبیل هجرت کند، اما ضرورى بود که جهت گمراه کردن مأموران ساواک و رفع مزاحمت هاى احتمالى، زمینه مناسبى براى این کار فراهم شود.
آیت الله العظمى موسوى اردبیلى در تابستان 1347 ه" ش وارد تهران شد و پس از چند روزى، مقدمات لازم جهت اقامه نماز جماعت توسط معظم له در مسجد امیرالمؤمنین علیه السلام واقع در خیابان نصرت فراهم شد و علیرغم مخالفت شدید دوستان و همشهریان با اقامت وی در تهران، پس از تهیه مسکن، خانواده آیت الله موسوی اردبیلی نیز از اردبیل به تهران مهاجرت کردند.
از سال 1368 هجری شمسی به بعد حضرت آیت الله موسوی اردبیلی تصمیم گرفتند زمینه فعالیت خود را در اشتغالات علمی قرار دهند و بیشتر به این موضوع بپردازند، به همین خاطر به قم هجرت کرد.
آیت الله العظمى موسوى اردبیلى، از دورانى که در قم مشغول تحصیل بود، مانند هر طلبه و محصل درد آشنایى در مورد نواقص حوزه مى اندیشیدو آرزو داشت روزى فرا برسد که این نواقص از حوزه بر طرف بشود. براى حل این مشکلات و نواقص و رفع آنها، هنگامى که وی تصمیم به اقامت مجدد در قم گرفت، اقدام به تأسیس مؤسسه اى به نام دانشگاه علوم انسانى (دارالعلم) مفید نمود. هدف از تأسیس این دانشگاه این است که علوم مورد نظر اسلام، یعنى علوم انسانى در آنجا تدریس شود و نظرات اسلام نیز در ردیف نظرات سایر مکاتب مورد بحث و بررسى قرار گیرد.