یکی‌از اولین اولویت های هر نظام سیاسی نوپا که امری به غایت دشوار هم هست نهاد سازی است. این نهاد سازی عموما ریشه در عقبه و طبقه حامیان نظام نوپدید دارد.جمهوری اسلامی ایران هم که برآمده از انقلابی اسلامی به رهبری یک فقیه شیعه بود امر خطیر نهاد سازی را از اولین روزهای تولد آغازکرد.
در میان نهادهای برآمده از جمهوری اسلامی مجلس خبرگان رهبری جایگاه یگانه ای دارد جایی که عالی ترین مقام سیاسی مذهبی در جمهوری اسلامی را انتخاب و برعملکرد او نظارت می کند. تمام ارکان سیاسی در نظام مشروعیت خود را از مقام ولایت فقیه می‌گیرند و وظایف مجلس خبرگان حول محور مقام ولایت است و خود این ارتباط سیستماتیک نشان دهنده جایگاه سترگ این مجلس در ساختار جمهوری اسلامی است.اولین انتخابات مجلس خبرگان در سال 1361 و در اوج جنگ تحمیلی صورت گرفت و مجلس در اردیبهشت 1362 گشایش یافت بسیاری از فعالان و دست اندر کاران در آن برهه با توجه به رهبری کاریزماتیک و بلامنازع امام خمینی (س) اساس تشکیل چنین مجلسی را نکوهش کردند اما حضرت امام بر این سخنان خرده گرفت و فرمود اکنون با تشکیل مجلس خبرگان خیالم راحت شد .
دوره‌نخست و مسئولیت سنگین
ریاست اولین دوره مجلس خبرگان که طبق نص قانون اساسی هشت سال تداوم داشت با آیت ا... مشکینی بود مهم ترین اقدام مجلس اول در هنگامه رحلت بنیانگزار انقلاب و انتخاب جایگزین ایشان آیت ا... خامنه ای به جای امام(س) بود. جاییکه آیت ا... هاشمی رفسنجانی نقش تاریخی خود رادر مجلس خبرگان در آن پیچ تاریخی عظیم ایفا می‌کند. روایت هاشمی از آن روزهای پر التهاب و تاریخ ساز شنیدنی است: او می‌گوید بحث بر سر شورایی و یا فردی بودن رهبری ادامه داشت. سرانجام با رای گیری چهل و پنج بر سی و پنج به رهبری فردی رسیدیم. گفته‌می شود در ادامه راه پرپیچ‌وخم روزهای اول انقلاب چهارده نفر قصد داشتند انتخاب رهبری را به سمت دیگری ببرند و سرانجام به انتخاب آیت ا... خامنه ای رسیدیم. خاطره هاشمی از امام درباره مقام رهبری در آن جلسه تاریخی مجلس خبرگان اول از نقاط عطف تاریخی این مجلس است .
خبرگان دوم و دسیسه‌ها
دوره دوم این مجلس نیز با مردم با شرکت در انتخاب خبرگان خود را راهی مجلس کردند.این انتخابات همزمان بود با ایام بعد از رحلت کبیرانقلاب و اواسط دولت آقای هاشمی رفسنجانی و دورانی که دشمنان نظام اسلامی و انقلاب با اتکا به دسیسه‌های داخلی تلاش‌می کرد تا جایگاه مجلس خبرگان را تضعیف کنند تا در نهایت به مقام رهبری آسیب وارد کنند ولی در آن دوران نیز خبرگان با ذکاوت از آن دوران عبور کردند و نظام را از بحران‌های سخت رهانیدند.این دوره تا اواخر دولت هاشمی‌رفسنجانی ادامه داشت و نهایت بعد در سال هفتادو هفت به پایان رسید .
مجلس‌حساس‌سوم
دوره سوم مجلس خبرگان که از سال هفتاد و هشت آغاز و تا هشتاد و شش ادامه داشت دوران کم حادثه ای نبود جاییکه هاشمی رفسنجانی پس از پشت سر نهادن دو موج پر طنین تخریب باز هم ققنوس وار به عرصه بازگشت و نشان داد اهل کناره جویی و انزوا نیست. اصلاح طلبان و خصوصا طیف رادیکال آنان سرمست از پیروزی دوم خرداد تخریب هاشمی را سرلوحه کار قرار دادند و تا آنجا پیش رفتند که بی پروا عالیجناب سرخ و خاکستری اش لقب دادند و عرصه را چنان تنگ کردند که هاشمی از ورود به مجلس ششم با کسب آرا لازم انصراف داد.
موج دوم تخریب در انتخابات ریاست جمهوری هشتاد و چهار رخ داد آنجا که در دو گانه هاشمی و احمدی نژاد نواصولگرایان نودولت از هیچ تخریبی ابا نکردند و بساری پنداشتند شکست سال هشتاد و چهار فرجام سیاسی هاشمی است اما او تنها صبر کرد و به گفته خودش شکوائیه به خدا برد تا مجال انتخابات سوم خبرگان سال هشتادو شش ،جاییکه نواصولگرایان حامی احمدی‌نژاد سرمست از شگفتی سوم تیر عزم قبضه خبرگان را هم داشتند اما هاشمی باز هم در این آوردگاه برای انقلاب احساس خطر کرد و پای در میدان نهاد و در میان شگفتی همگان با رای بالای یک میلیون در تهران اول شد و درپی فوت آیت ا... مشکینی به ریاست خبرگان هم رسید .
تکیه‌همسنگر هاشمی برریاست
دوره چهارم که در سال هشتاد و شش آغاز و تا اتمام سال جاری هم ادامه داردنیز فارغ از حادثه نبود.آنجا که اصولگرایان رادیکال پس از وقایع سال هشتاد و هشت عرصه را برای تسویه حساب‌های قدیمی با هاشمی مناسب دیدند و نقشه حذف کامل او از قطار انقلاب را با حذف از ریاست خبرگان کلید زدند.اما هاشمی در سال هشتادو نه آنجا که آیت ا... مهدوی کنی را بعوان نامزد ریاست دید از رقابت امتناع کرد چراکه به گفته خودش تنها هنگامه به صحنه ورود می کند که برای انقلاب احساس خطر کند و با حضور چهره ای چون آیت ا... کنی جای دغدغه برای هاشمی نماند اما عرصه را هم در مجلس خبرگان در آن روزهای پر حادثه به تمامی برای افراطیون خالی نکرد.
البته شیخ‌فهیم انقلاب نیز ادب را پیشه خود کرد و بعد از به ریاست رسیدن در خبرگان برای اینکه دشمنان هاشمی رفسنجانی سوءاستفاده نکنند و بزرگان نظام زیر بار تخریب نروند با تواضع ضمن مثبت ارزیابی کردن جلسه انتخابات هیئت رئیسه خبرگان گفت: حتما از تجربیات آیت الله هاشمی رفسنجانی در مدیریت استفاده می شود.
آیت الله محمدرضا مهدوی کنی افزود: جلسه دیروز همان طور که برای همه حضار مشهود بود، جلسه ای بسیار باصفا و صمیمی بود.
وی اضافه کرد: هیچ گاه با دوستانی که همسنگر بوده‌ایم، اهل رقابت نبوده‌ایم بنابراین همیشه می گفتم که نمی خواهم با جناب آقای هاشمی رقابت کنم.
آیت الله مهدوی کنی گفت: این دفعه احساس وظیفه شد؛ خود ایشان هم اظهار محبت کرد و گفت من دیگر نیستم.
وی افزود: بنابراین فکر می کنم جلسه دیروز خبرگان و انتخابات هیئت رئیسه یکی از بهترین جلسات خبرگان و انتخابات رئیس مجلس خبرگان بود.
رئیس مجلس خبرگان درباره شخصیت آیت الله هاشمی رفسنجانی گفت: آقای هاشمی از دوستان و همسنگران قدیم ماست؛ سال‌ها چه قبل و چه بعد از انقلاب با هم همکاری کرده‌ایم.
آیت الله مهدوی کنی افزود: بنده و آقای هاشمی در کارهای نظام از جمله در شورای انقلاب، در دولت و تشخیص مصلحت با هم بوده و کار کرده‌ایم.
رئیس مجلس خبرگان اظهار داشت: برای پیشرفت اهدافی که خبرگان دارند باید از گذشته ها استفاده کرد و اگر کار جدیدی هم لازم باشد انجام خواهیم داد.وی گفت: ایشان (آیت الله هاشمی رفسنجانی) دوست صمیمی و قدیمی ماست و همان طور که از قبل با هم بوده‌ایم دلم می خواهد (باز هم) با هم باشیم.»این درایت و بصیرت آیت الله مهدوی کنی در زمانی که خیلی ها دندان تیز کرده بودند تا هاشمی را زیر تیغ بکشند، کارساز بود و جایگاه آیت الله را مانند گذشته حفظ کرد.
بیماری کنی و خلسه خبرگان
خبرگان با همان صلابت همیشگی و با حضور چهر‌ه‌هاو سلیقه‌های گوناگون سیاسی پیش‌می‌رفت.تا 14خرداد سال 93 که آیت الله مهدوی‌کنی بعد از حضور در مراسم رحلت امام‌خمینی(س) دچار عارضه قلبی شد و راهی بیمارستان شد.در این بازه از زمان بود که زمزمه‌ها از انتخاب جانشین‌مهدوی کنی در سراسر عالم سیاست ایران پیچید.در نهایت هنگامی‌که مهدوی‌کنی در بیمارستان بود، سیداحمد خاتمی عضو هیات رئیسه مجلس خبرگان در مورد نحوه اداره مجلس خبرگان رهبری به دلیل نبود رئیس مجلس خبرگان گفت: ماده 10آیین نامه تکلیف را تعیین کرده است به گونه‌ای که اگر عضوی از اعضای هیات رئیسه استعفا دهد یا فوت کند، در اولین جلسه مجلس خبرگان انتخاب مجددی انجام می‌شود تا جایگزین وی مشخص شود.خاتمی بلافاصله خبر جانشینی‌هاشمی شاهرودی را اعلام کرد وگفت:در مورد آیت الله مهدوی کنی باید بگویم تا مشخص شدن وضعیت ایشان، نایب رئیس اول مجلس خبرگان رهبری یعنی آیت الله هاشمی شاهرودی این مجلس را اداره خواهد کرد.همه منتظر احیای آیت الله کنی بودند ولی خبر از رحلت وی دنیای سیاسی ایران را تکان داد و خبرگان رهبری نیز وارد عرصه جدید شد.
نبرد دو هاشمی
با درگذشت مهدوی کنی بار دیگر بحث ریاست خبرگان نقل محافل شد. تا ماه‌ها ادعاهایی مبنی بر اینکه فلان‌شخص برای ریاست برخبرگان ارجعیت دارد، در محافل‌جابه‌جا‌می‌شد.همه گزینه‌ها را هاشمی‌رفسنجانی و هاشمی شاهرودی می‌دانشتند و بین‌اینکه کدام هاشمی به ریاست‌می‌رسید بحث بود.در نهایت روز موعود رسید و دریک کارزارمحمدیزدی‌به ریاست خبرگان رسید و جانشین آیت‌الله مهدوی کنی شد. جاییکه به نظر‌می‌رسیدتمام مخالفان هاشمی بر آیت الله یزدی اجماع کردند.
چهره‌های متفاوت برای جانشینی‌مصباح
در شرایطی که یک سال تا انتخابات دوره بعدی مجلس خبرگان رهبری باقی مانده بود، سر انجام پس از شش ماه تکلیف ریاست مجلس خبرگان رهبری روشن شد.هفدهمین اجلاس خبرگان رهبری با سخنان آیت‌الله هاشمی شاهرودی ،جانشین مهدوی کنی و رقیب اصلی هاشمی‌رفسنجانی و با دستور تعیین ریاست این مجلس آغاز به کار کرد. رای‌گیری برای انتخاب رئیس و اعضای هیات‌رئیسه مجلس خبرگان رهبری که هر دو سال یک بار برگزار می‌شود و طی آن رئیس و اعضای هیات‌رئیسه این مجلس با رای اعضا انتخاب می‌شوند، این بار به دلیل در گذشت آیت‌الله مهدوی‌کنی زودتر برگزارشد.هر چند در آخرین روزها نام بسیاری از چهره‌ها از جمله آیت‌الله یزدی و آیت‌الله جنتی و حتی آیت‌الله مصباح یزدی به‌عنوان کاندیداهای احتمالی مطرح شده بود، اما کمتر گمان می‌رفت سرانجام نام آیت‌الله یزدی از گلدان‌های رای بیرون بیاید.
واگذاری‌ریاست بعد‌از شش سال به یزدی
دراین رقابت که در 2 دور برگزار شد و در دور اول، محمد یزدی، محمد مومن و هاشمی رفسنجانی کاندیدا شدند. آیت‌الله هاشمی شاهرودی اگر چه کاندیدا شده بود نهایتا، از کاندیداتوری انصراف داد. به گفته آیت‌الله کعبی دلیل انصراف هاشمی شاهرودی این بود که تعدد کاندیداها را صلاح نمی‌دانستند. او همچنین در گفت‌وگو با رسانه‌ها تاکید کرد که بر‌خلاف آنچه برخی شایع کرده‌اند، وی به‌نفع هاشمی انصراف نداده است.
سرانجام در دور نخست، محمد یزدی و هاشمی رفسنجانی با کسب اکثریت نسبی آرا به دور دوم انتخابات راه یافتند و آیت‌الله مومن از کسب اکثریت نسبی بازماند. براساس گزارش‌ها آیت‌الله مومن در دور دوم به آیت‌الله یزدی رای داده است.در دور دوم انتخابات نیز آیات محمد یزدی و اکبر هاشمی رفسنجانی دو کاندیدای ریاست مجلس خبرگان رهبری بودند که در جریان رای‌گیری، نهایتا آیت‌الله محمد یزدی با کسب 47 رای (اکثریت آرا) رئیس مجلس خبرگان رهبری شد و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز با 24 رای از کسب اکثریت آرا باز ماند.
او در حالی از رسیدن به ریاست مجلس خبرگان رهبری بازماند که در گفت‌وگویی با روزنامه شرق نامه تعدادی از اعضای مجلس خبرگان را که در آن درخواست کاندیداتوری او را کرده بودند تایید کرد و در بخش دیگری از سخنانش گفته بود: «برای مقاطع حساس حتما لازم نیست رئیس باشم، کافی است عضو خبرگان باشم. انسان در خبرگان می‌تواند صحبت کند و نظرش را بدهد و اگر بخواهم، تاثیرگذار هم خواهم بود.» اسفند 87 بود که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با کسب 51 رای در مقابل 26 رای آیت‌الله محمد یزدی، پس از مرحوم آیت‌الله مشکینی به ریاست مجلس خبرگان رهبری رسید. حالا با گذشت شش سال از آن روز این بار محمد یزدی با 47 رای در مقابل 24 رای هاشمی رفسنجانی به ریاست مهم‌ترین نهاد ناظر بر عملکرد رهبری رسید.
چشم پوشی از نقش هاشمی ؟ هرگز !
هاشمی‌که در طول دوران فعالیت‌های سیاسی خود نشان داده است هرکجا مصلحت و منفعت نظام را در خطر‌ببیند وارد عرصه می‌شود با وجود اینکه می‌توان گفت از این مجلس خبرگان رای‌نمی‌اورد ولی خود را به‌عرصه کشاند تا نشان مردم دهد که تفکر قالب در مجلس خبرگان چگونه است و ملت باید برای حضور در پای صندوق‌های رای و انتخاب خبرگان در آخر امسال وارد عمل شوند. البته ناگفته نماند چهره‌های سیاسی و گروه‌های مختلف به‌فکر این مجلس هستند و به دنبال‌آن می‌گردند که افرادی هم تراز با تفکرشان وارد این مجلس شود.اما انتخابات پیش روی مجلس خبرگان انتخاباتی متفاوت خواهد بود تا آنجا که محمد رضا باهنر نایب رییس مجلس و دبیر کل جبهه پیروان امام و رهبری می گوید :عده ای برای انتخابات خبرگان خواب‌های بدی دیده اند که امیدواریم تعبیر نشود.اما براستی چه چیز اینچنین خواب برخی اصولگرایان را آشفته کرده است؟
به نظر می آید آنان نیک دریافته اند نسیم اعتدالی که با انتخابات سال نود دو در کشور وزیدن گرفته است با توفیق شگرف هسته ای دولت اکنون در حال تبدیل شدن به یک طوفان است که درخت افراط را از ریشه برخواهد کند اگر دولت اعتدالی حسن روحانی بتواند موج مثبت نشاط اجتماعی حاصل از توفیق هسته ای را در با موج اعتدال خواهی مردم پیوند بزند قطعادر انتخابات مجالس خبرگان و شورای اسلامی با انتخاب‌های متفاوتی مواجه خواهیم بود انتخاب‌هایی که همراه با موج اعتدال است و در ادامه طرد بقایای تفکر افراطی خیمه زده بر سرنوشت کشور طی سالیان گذشته بود. با توجه به جریانات سیاسی حاکم بر جامعه و سیاست به نظر می آید اینبار خبرگان متفاوتی را شاهد باشیم ولی باز‌هم از نقش هاشمی‌رفسنجانی نمی‌توان چشم‌پوشی‌کرد.