ایده اولیـه برنامه نود،از هنگامی شکل گرفت که چند نوار از برنامـه‌ای بـه نـام مسـابـقـه روز توسط یکی از همکارانم به دستم رسید. در این برنامه، با حضور یک مجری و دو کارشناس، شنبه ها که لیگ برتر فوتبال انگلستان برگزار می‌شد، چند بازی تحلیل می‌شد. البته این برنامه به داوری نمی‌پرداخت؛ افزون بر این که از میان بازی‌های لیگ، بیشتر بازی‌های استقلال و پرسپولیس دیده می‌شد و در مورد سایر بازی‌ها فقط در روزنامه‌ها می‌خواندیم که گلهای این تیم یا آن تیم را چه کسی زده است، تصمیم گرفتیم صحنه‌های مهم و گلهای همه بازی‌های لیگ را در مجموعه‌ای مثلاً نـود دقیقه‌ای بررسی کنیم...
این نخستین گفت وگو با عادل فردوسی‌پور درباره برنامه موفق نـود است که یازده سال پیش انجام دادم و در ماهنامه فیلم چاپ شد. شاید آن سال خود فردوسی پور هم پیش بینی نمی کرد برنامه اش دوازده سال ادامه پیدا کند و به یکی از برنامه های پرطرفدار تاریخ تلویزیون تبدیل شود.
تا پیش از برنامه نـود، فوتبال ایران به این شکل جدی و تحلیلی در برنامه‌های تلویزیونی ارزیابی نشده بود؛ هرچند مسابقه‌ها پخش می‌شد و در برنامه‌های گوناگون، گفت‌وگوهایی هم صورت می‌گرفت. نـود برنامه جذابی است که با دعوت از داوران با سابقه، داوری در فوتبال ایران را نیز بررسی و نقد می‌کند؛ کاری که نه تنها باعث شده داوران در کار خود دقت و وسواس بیشتری به خرج دهند، بلکه بینندگان را نیز با قوانین فوتبال بیشتر آشنا کرده است. نود به دلیل وجه آموزشی‌اش، آگاهی رسانی، زنده بودن برنامه و البته اجرای بسیار گرم و مسلط عادل فردوسی‌پور ـ که ثابت کرد تنها گزارشگر توانایی نیست ـ علاقه‌مندان فوتبال را تا پاسی از شب، مانند یک بازی حساس تا دقیقه نـود و گاهی هم وقت اضافه با خود می‌برد.
برنامه نود چگونه شکل گرفت؟
ایده اولیـه پیش از لیگ سـال گذشته شکل گرفت که چند نوار از برنامـه‌ای بـه نـام مسـابـقـه روز (Mach of the Day) توسط یکی از همکارانم به دستم رسید. در این برنامه، با حضور یک مجری و دو کارشناس، شنبه شب‌ها که لیگ برتر فوتبال انگلستان برگزار می‌شود، چند بازی تحلیل می‌شد. البته این برنامه به داوری نمی‌پرداخت. ضمناً این حقیقت که از میان بازی‌های لیگ، بیشتر بازی‌های استقلال و پرسپولیس دیده می‌شد و بقیه بازی‌ها هم اگر پخش می‌شد در کم‌بیننده ترین ساعت‌ها بود، انگیزه دیگری برای ساخت این برنامه بود.
درباره این بازی‌ها فقط در روزنامه‌ها می‌خواندیم که گلهای این تیم یا آن تیم را چه کسی زده است. پس تصمیم گرفتیم صحنه‌های مهم و گلهای همه بازی‌های لیگ را در مجموعه‌ای مثلاً نـود دقیقه‌ای بررسی کنیم. به مسأله داوری هم خیلی علاقه‌مند بودم و برنامه این گونه شکل گرفت. البته به هنگام آغاز برنامه؛ مدیر گروه آقای هاشم رضایت بودند و به همراه آقای صافی، مدیر شبکه حمایت‌های بسیاری کردند. پس از آقای رضایت، از سوی آقای محمود الله‌وردی به عنوان مدیر گروه نیز حمایت فراوانی شد و سپس آقای زمانی هم کمک‌های بسیاری کردند.
دوست داشتم برنامه نـود بتواند راحت انتقاد کند، با صراحت بگوید، فلان بازیکن بد بازی کرد یا دیگری خوب بازی کرد و ... در برنامه‌های دیگر مثلاً می‌گفتند برخی از داوران یا بازیکنان ضعیف کار کردند، ولی می‌خواستم در این برنامه درباره این مسائل خیلی شفاف صحبت کنیم. البته در همین برنامه هم عده‌ای به دلایلی از کسی نام نمی‌برند و راحت انتقاد و بحث نمی‌کنند یا در داوری با یکدیگر تعارف می‌کنند. حتی بعضی از میهمان های برنامه، گاه خطاهای فاحش و روشن داور را نادیده می‌گیرند یا بر آن صحه می‌گذارند.
برای همین تلاش داریم از این گروه کارشناسان کمتر دعوت کنیم. از همان اول هم نمی‌خواستیم نـود برنامه‌ای صرفاً آموزشی باشد که متلاً سیستم‌های فوتبال را در قالب یک برنامه آموزشی مستقیم ارایه دهد.
البته بخشی هم داشته‌ایم که آقای چراغپور، تخته سیاه آورد و درباره فوتبال صحبت کرد و اتفاقاً از آن‌جا که مدت آن نزدیک ده دقیقه بیشتر نبود، بسیار مؤثر هم واقع شد. حجم آموزش مستقیم در چنین برنامه‌ای نباید بیش از این باشد. به هر حال نـود برای بیننده‌ای که چیز زیادی از فوتبال نمی‌داند، می تواند آموزشی باشد، ولی شاید به بیننده‌های حرفه‌ای چیزی یاد ندهد. البته سخنان کارشناسان واقعاً برای خود من که آموزنده است و از طرفی فکر می‌کنم نود در زمینه داوری خیلی مفید بوده و خیلی‌ها را با قوانین داوری آشنا کرده است، به ویژه که خیلی‌ها حتی قوانین مربوط به آفساید و خطا را هم نمی دانستند.
مردم می‌گویند که این برنامه، دانش آنها را در زمینه داوری گسترش داده است.
آیا بازتاب برنامه را در استادیوم و در میان بینندگان هم دیده‌اید؟
البته هنوز هم برخی تماشاگران، اگر داور نظری خلاف میل آنها بدهد، اعتراض می‌کنند. اگر ده سال هم برنامه نود پخش بشود، گمان نمی‌کنم بتوان این فرهنگ نادرستی را که متأسفانه جا افتاده، اصلاح کرد، ولی مثلاً در مورد آفساید، واین‌که هر توپی که در محوطه جریمه به دست برخورد کند، پنالتی نیست، اعتراض‌ها کمتر شده است.
نـود چه تأثیری در داوری‌ها داشتـه است؟
هم تأثیر مثبت و هم تأثیر منفی. تأثیر مثبتش این بوده که تا کنون به جز ناظر بازی که به داور امتیاز می‌داد، هیچ کس کار او را زیر ذره‌بین نمی‌گذاشت، ولی حالا حواس خود را بیشتر جمع می‌کنند تا با دقت قضاوت کننـد، اما نکته منفی که خود داوران می‌گوینـد، این است که اضطراب حاصل از وجود ذره‌بینی به نام نـود در برخی داوران، به اندازه‌ای است که نمی‌توانند با آسودگی و به درستی بازی‌ها را قضاوت کننـد. می‌گوینـد این اضطراب حتی از دلهره یک بازی حساس هم بیشتر است! البته فکر می‌کنم این احساس در دراز مدت، جای خودش را به قضاوت‌های خوب و دقیق بدهد.
یکی دیگر از نکته‌های مثبت بررسی داوری‌ها هم این بوده، پیشتر که همه بازی‌ها دقیقاً دیده نمی‌شد، خیلی از تیم‌ها باخت خود را گردن داور می‌انداختند و حتی اگر داور خوب هم قضاوت کرده بود، برخی مسائل مبهم باقی می‌ماند، ولی حالا دیگر این گونه نیست.
بررسی کیفیت داوری در بازی‌های خارجی را که می‌تواند خیلی آموزنده باشد در برنامه نمی‌گنجانید؟
فعلاً موضوع این برنامه فوتبال ایران است. البته وقتی جام ملت‌های اروپا در جریان بود، این فکر به ذهنم رسید، ولی تراکم بازی‌های لیگ، فرصت پرداختن به این موضوع را نداد؛ با اینکه خودم به این موضوع علاقه‌مند هستم.
گاه به هنگام پخش تصاویر مربوط به داوری، هنوز بحث درباره صحنه‌ای تمام نشـده، صحنه بعدی می‌آید و شمـا اصرار می‌کنید که صحنه جدید بررسی شود. در این باره نمی‌توان کاری انجام داد؟ مثلاً تصویر را نگه داشت یا تکرار کرد؟
این یکی از مشکلات ماست. هر تصویر را چندبار تکرار می‌کنیم و به کارشناس هم می‌گوییم صحبت‌هایش را طوری تنظیم کنـد که تا پخش تصویر جدید، صحبت درباره صحنه قبل تمام شده باشد، اما این مشکل همچنان هست و برای کارگردان پخش مشکل درست می‌کند؛ البته ایشان همکاری خوبی با برنامه دارد و گاه این صحنه‌ها را تکرار هم می‌کند.
بازی‌های قدیمی را نیز می‌توان بنا به روال خاص و منطقی در برنامه نمایش داد و حتی با مرور آنها، سیر و روند موضوع خاصی در فوتبال ایران را بررسی کرد؛ مثلاً مسألـه حضور مربی خارجی، افزون بر اینکه کیفیت برخی از این بازی‌های قدیمی هم خیلی پایین است.
اگر این کار امکان داشت، خیلی هم خوب بود، ولی متأسفانه ما نوار همه بازی‌ها را در آرشیو نداریم. البته می خواهیم بازی‌های پرسپولیس و استقلال در دهه 1360 را به شکل منظمی پخش کنیم. دلیل نامطلوب بودن تصویر برخی بازی‌ها هم کیفیت پایین نوارهاست و بعضی هم موقع تبدیل کیفیت خود را از دست می‌دهند. بررسی موضوع‌های خاص، به شکل مورد نظر شمـا، هم وقتی می‌توانـد ممکن باشـد که در لیگ بازی نیست و زمـان کافی داریم. البته تا کنون هم در مورد مسائل خاصی مثل انتقال بازیکن به خارج و مسائـل باشگاه‌داری و ... برنامه‌هایی داشته‌ایـم.
زمـان برنامه را نمی‌توان بیشتـر کـرد؟ حتی گاهـی بخشـی را ناتمام رهـا کرده‌اید، و وقت‌های اضافه را نگرفتـه‌ایـد؟
وقت‌های اضافه را هم گرفته‌ایم و برنامه همیشه نود دقیقه نبوده است. در برنامه‌ای که آقای طالبی حضور داشت، نزدیک 25 دقیقه به زمـان برنامه اضافه کردیم. اگـر هم بحثی ناتمام مانده مثلاً به این دلیل بوده که با کسی تماس گرفته‌ایم و صحبتش را جمع‌و‌جـور و موجـز بیان نکرده و زمـان زیادی گرفته است. هرچه هم به ساعتم نگاه کرده‌ام فایده‌ای نداشتـه! هرچند برنامه زنده است، از پیش همه چیز را تنظیم کرده‌ایم. فقط گاهی مسائل ناخواسته‌ای پیش می‌آید و ضمناً زمان ما حتی با احتساب وقت اضافه هم محدود است. سعی کرده‌ایم اگر بحثی ناتمام مانده، در برنامه بعدی، حتی با کارشناسی دیگر، آن را به سرانجام برسانیـم.
چـرا از نویسندگـان مطبوعات ورزشی کمتر استفاده کرده‌ایـد؟
شاید فرصت پیش نیامده. البته فکر می‌کنم مردم بیشتر دوست دارند مسائل فوتبال را از زبان فوتبالیست‌ها و مربیـان بشنونـد، چون با آنهـا بهتر ارتباط برقرار می‌کننـد. به هر حال، قطعـاً دعوت از نویسندگـان ورزشی باید بیش از این باشـد.
کارشناسـان برنامه را بر چه اساسـی انتخاب می‌کنیـد؟
تلاش داریم از کسانی دعوت کنیم که ترجیحاً عملکرد مشخصی در فوتبال دارند، یعنی در چند سال اخیر، به عنوان بازیکن یا مربی، در فوتبال حضور داشته‌اند و ضمناً به لحاظ اخلاقی هم ویژگی های مثبتی داشته‌اند.
گاهی با شخصی تماس می‌گیرید، ولی تماس برقرار نمی‌شود. آیا نمی‌توان از قبل قضیه را هماهنگ کـرد؟
بعضی مسائل واقعاً در دقیقه نود اتفاق می‌افتـد، اما معمولاً هماهنگی انجام می‌شود. مثلاً در مورد برخی از داوران، با اینکه بعد از ظهر همان روز با آنها هماهنگ کرده‌ایم، ولی شب تلفن را جواب نمی‌دهند. کلاً احسـاس می‌کنم به تازگی به آنهـا توصیـه شـده با نـود صحبـت نکننـد.
آیا تا کنون با کارگردان‌هایی که مسابقه‌های فوتبال را پوشش می‌دهند، جلسه‌ای داشته‌ایـد در این باره که مثلاً دوربین را جای خاصی بگذارند یا تعداد دوربین‌ها بیشتر شـود؛ یعنی با آنها هماهنگ‌تر باشیـد؟
نه، صحبتی نبوده، اما مکان‌هایی که می‌توان دوربین را در آنهـا مستقر کرد، محدود است، وگرنـه خودشـان هم خیلی دوست دارند که مثلاً دوربینی از زاویـه سرپاییـن، خط آفسایـد را بگیـرد.
برای اینکـه برنامه به ورطه تکـرار نیفتد چه فکـری کرده‌ایـد؟
همه سعی‌ام این بوده که برنامه یکنواخت نشود. مثلاً امسـال نمایش بازی‌های قدیمی را در برنامه گنجاندیم که بسیـار هم از آن استقبال شد.
با اینکه بخش چشمگیری از مخاطبان این برنامه دانش‌آموزان و دانشجویـان هستنـد، ولی برنامه خیلی دیر پخش می‌شود...
خیلی دوست دارم برنامه ساعت نه یا ده شب پخش شود، ولی این دیگر دست ما نیست، چون برنامه ریزی را شبکه انجام می‌دهد و برنامه طنز باید مثل همیشه ساعت ده تا یازده پخش شود. نمی‌توان ساعت پخش این برنامه را شنبه‌ها به خاطر نـود تغییر داد. ضمـن اینکـه بنا بر برنامه، گزارش ورزشی هم پس از ساعت یازده پخش می‌شود.
صحبت و انتقادهای رودر رو که چند بار میان دست‌اندرکاران و صاحب‌نظران اتفاق افتاده، می‌تواند به بررسی کاملتر مسائل فوتبال کمک کنـد و در ضمن برنامه هم جذاب‌تر می‌شـود.
این نوع گفت وگوها جذاب و خوب است، به شرط آنکه به جنجال کشیده نشود و در صورت بروز جنجال تا سه چهار هفته تلاش می‌کنم محتاط تر باشم. البته برنامه زنده است و گاهی کنترل از دست مجری خارج می‌شود، ولی کارشناس، هر که باشد، نباید از حدی فراتر برود. تنش‌ها همیشه ناخواسته به وجود آمده؛ مثلاً هیچ‌گاه فکر نمی‌کردم مکالمه آقایان عابدینی و باغمیشه به تنش کشیده شود، اما این اتفاق افتاد و درسی شد تا دیگر مربی و مدیر را در مقابل بازیکن قرار ندهیم. خوب نیست برخی حرمت‌ها شکسته شود. البته به این هم معتقدم که همین بازیکنان، باشگاه‌ها را به وجود می‌آورند.
عده‌ای می‌گویند نـود به فدراسیـون فوتبال در برنامه‌ریزی هایش خط می‌دهـد!
این‌ها فقط شایعه است و ما هیچ ارتباطی با فدراسیون فوتبال نداشته‌ایم و نداریم؛ البته گویا، تأثیرگذاری این برنامه موفق موجب ایجاد شایعه‌ها شده است